Margriet 'O, o, o die hormonen'
O, o, o die hormonen
Zit je minder lekker in je vel, ben je zomaar wat kilo’s aangekomen, is je seksdrive niet om over naar huis te schrijven? Dikke kans dat je hormonen je in de weg zitten!
Vanaf de eerste menstruatie tot de laatste en ver daarna heeft onze hormoonhuishouding een grote invloed op hoe we ons voelen en gedragen en hoe ons lichaam eruitziet. Maar rond je veertigste worden de grootste veranderingen in gang gezet: de productie van de hormonen oestrogeen en progesteron vermindert behoorlijk in aanloop naar de overgang. Vooral de daling van oestrogeen zorgt voor veel klachten. Wat deze hormonale veranderingen met ons lichaam en onze geest doet én of we er nog wat aan kunnen doen, vertellen onderzoeksarts in de cosmetische dermatologie dr. Jetske Ultee, orthomoleculair therapeut en hormoonspecialist José Buik-Evers en huisarts Jacqui van Kemenade.
Hormonen en buikvet
José Buik-Evers: “Als je halverwege de veertig bent, weet je lichaam: de overgang komt eraan. Het oestrogeenniveau daalt en dat is ongunstig, want oestrogenen zijn juist heel belangrijke zorghormonen voor onze huid, botten en stemming. Dit klinkt misschien vreemd, maar ons lichaam helpt een handje door in deze periode een buffertje van één tot drie kilo buikvet aan te maken om oestrogeen in aan te maken. In onze bijnieren maken we namelijk het basishormoon androgeen aan dat in ons buikvet wordt omgezet in oestrogeen. Dat kleine buffertje oestrogeenproductie is overigens maar een tiende ten opzichte van wat onze eierstokken normaal produceren. Accepteer die paar kilo extra dus als wijsheid van je lichaam.”
Hormonen en stress
Vorig jaar bleek uit onderzoek van TNO en CBS dat 17,3 procent van alle werknemers in Nederland ernstige burn-outklachten heeft. En ook dat het risico op burnout of depressie bij vrouwen in de overgang gemiddeld dubbel zo hoog is als bij vrouwen voor of na de overgang. Met een beetje stress is niets mis, maar chronische stress kan leiden tot grote problemen. Jacqui van Kemenade: “Als er sprake is van een stressvolle situatie, gaat ons ‘stress’-zenuwstelsel aan het werk. Het sympathisch zenuwstelsel, ofwel het vecht- of vluchtzenuwstelsel, zorgt ervoor dat we direct in actie kunnen; de polsslag gaat omhoog, pupillen worden wijder en er gaat meer bloed naar de spieren om te kunnen rennen of in de aanval te gaan. Ook wordt er via de hypofyse een hormoon aangemaakt, dat onze bijnieren een seintje geeft het stresshormoon cortisol aan te maken. Daardoor stijgt de bloedsuikerspiegel en komt er energie vrij – onze persoonlijke energydrank – om daadwerkelijk te kúnnen rennen als dat nodig is. Dit stress-systeem is heel functioneel, maar het gaat mis als je lichaam constant in een vecht- of vluchtmodus staat en de stress chronisch wordt. Die constante verhoging van je bloedsuikerspiegel is namelijk overbodig; we zijn niet aan het rennen, maar hebben zittend stress, bijvoorbeeld achter de computer. De suikers worden dus niet verbrand en omgezet in vet.” Wil je meer rust in je lijf en opladen? Zorg er dan voor dat je je parasympatische zenuwstel activeert. Dat is de rempedaal van ons lichaam, die je harstslag en bloeddruk doet dalen, waardoor je ontspant. Doe dan meer activiteiten die jou rust geven: van yoga tot tuinieren en van meditatie tot wandelen in de natuur.
Door je voedingspatroon aan te passen kun je de aanmaak van het gelukshormoon serotonine stimuleren
Hormonen en metabolisme
Door hormonale schommelingen vermindert bij het ouder worden de schildklierfunctie en vertraagt de stofwisseling, wat betekent dat als je hetzelfde blijft eten en drinken als voorheen je makkelijker aankomt. Blijf sporten, vooral fitnessen en krachttraining is belangrijk. Daarmee behoud je spiermassa – die, als je niets doet één procent per jaar afneemt vanaf je dertigste – en blijft je motortje branden. Ook belangrijk: met je spieren bescherm je ook je botten bij het ouder worden. Eet daarnaast voldoende eiwitten. Volwassen hebben gemiddeld ongeveer 0,8 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht nodig en na je zestigste is dit zelfs tussen de 1,0 en 1,3 gram. Nog een belangrijk wetenschappelijk inzicht van de laatste jaren: bruin vet. Jacqui van Kemenade: “Bruin vet is een ander type vet, het zit achter ons borstbeen en bevat veel mitochondriën; mini-energiecentrales die suikers en vetten om kunnen zetten in warmte-energie. Er bestaan aanwijzingen dat een verhoogd cortisol, dat stresshormoon waar ik het eerder over had, de functie van bruin vet onderdrukt. Nog een goede reden om uit de ‘stress-stand’ te komen. Gelukkig kun je bruin vet ook weer aanmaken, door jezelf aan kou bloot te stellen. Hierdoor kun je je stofwisseling een boost geven en soms kan dat ervoor zorgen dat je wel tweehonderd kilocalorieën op een dag meer verbrandt. De stimulering van de aanmaak van bruin vet gebeurt al bij zeventien graden, dus als je je huiskamer niet te warm stookt, kom je al een heel eind. Maar ook koud douchen, zwemmen in de zee en ijsbaden helpen met het aanmaken van bruin vet en om je interne kachel brandende te houden. Je moet dit overigens wel minstens vier à zes weken volhouden voor resultaat.”
Hormonen en humeur
José Buik-Evers: “Serotonine is een van de belangrijkste gelukshormonen in ons lichaam. Maakt je lichaam onvoldoende serotonine aan, dan kun je last krijgen van klachten als angst, depressie en slapeloosheid. Oestrogeen stimuleert de aanmaak van serotonine in onze hersenen. Daalt het oestrogeenniveau dan daalt dus ook de afgifte van serotonine, wat somber kan maken. Maar ook onze darmen spelen hierbij een grote rol, omdat negentig procent van de serotonine in onze darmen wordt aangemaakt. Is er daar een onbalans, en kan onvoldoende serotonine worden geproduceerd, wat ook stemmingsklachten kan veroorzaken. Door je voedingspatroon aan te passen kun je de aanmaak van serotonine stimuleren. De vezels uit prei, knoflook en ui zorgen voor goede darmbacteriën, maar ook andere groenten en noten, zaden en pitten zijn essentieel. En laat vooral voedingsarme producten als pizza, wit brood, snacks en ander comfort food staan.” Maar wat als dat de somberheid niet wegneemt en je steeds minder lekker in je vel zit? “In Nederland en België zijn we niet dol op het voorschrijven van hormonen tijdens de overgang, maar soms kan dat iemand net weer uit de ergste dip helpen. Ga dus naar je huisarts of een hormoonspecialist om te kijken wat er mogelijk is.”
Hormonen en vermoeidheid
We zijn met de jaren minder gaan slapen. In 1942 sliepen we wereldwijd gemiddeld 7,9 uur per nacht, dat is in de Verenigde Staten nu nog maar 6,31 uur, in Japan zelfs 6,21 uur en in Nederland gemiddeld 7 uur per nacht. Een kortere en slechte nachtrust zorgt ervoor dat we overdag meer gestrest en vermoeid zijn. Jacqui van Kemenade: “Het hormoon melatonine geeft aan wanneer het tijd is om te gaan slapen. De productie van melatonine is gekoppeld aan licht en als we worden blootgesteld aan blauw licht – licht van de tv, telefoon of computer – dan wordt de natuurlijke productie van melatonine geremd en krijgt ons lichaam geen seintje om ons voor te bereiden op de nacht. Voor een goede nachtrust is het daarom belangrijk om externe prikkels weg te nemen. Maak je woonkamer ’s avonds donkerder en zet minstens een uur voordat je naar bed gaat alle schermen uit. Eventueel kun je blauw licht ook blokkeren met speciale apps op je telefoon en speciale brillen. Houd tablets, telefoons en tv’s buiten je slaapkamer en drink vlak voor het slapengaan geen koffie of thee met coffeïne, al die dingen kunnen je nachtrust verstoren.” Nog een nadeel van weinig of onderbroken slapen, is dat je makkelijker aankomt. “Ons lichaam is niet ingesteld op ’s nachts eten. Mensen die laat eten of ’s nachts eten – bijvoorbeeld mensen die ploegendiensten werken – hebben vaak meer last van een verstoorde hormoonspiegel. Onze cellen nemen ’s nachts namelijk minder goed en minder efficiënt suiker op; door die verstoorde suikerspiegels is er meer kans op het ontwikkelen van diabetes type 2. Bovendien raken onze honger- en verzadigingshormonen uit balans, waardoor je meer onbedwingbare drang krijgt om te snacken. Uit een onderzoek blijkt dat mensen die om zes uur ’s avonds hun laatste maaltijd eten, een betere suikerspiegel en gewicht hebben dan mensen die exact dezelfde maaltijd twee uur later aten. Geef je lichaam en darmen dus meer rust door ’s avonds niet meer te eten; drie volwaardige maaltijden per dag is voldoende en maakt alle snacks in principe overbodig. Dan slaap je ook dieper en beter dan met een volle buik en word je ’s morgens fitter wakker.”
Hormonen en seksualiteit
José Buik-Evers: “Oestrogeen zorgt er onder andere voor dat onze slijmvliezen vochtig blijven, niet alleen van onder andere onze mond, keel, neus en ogen, maar ook van onze vagina. Als het oestrogeenniveau daalt, worden onze slijmvliezen droger. En dat kan weer pijn veroorzaken bij de seks, waardoor vrouwen geen zin meer hebben in een vrijpartij. Veel vrouwen schamen zich hiervoor, blijven ermee lopen en raken gefrustreerd, waardoor de seksdrive helemaal verdwijnt. Ik zeg: blijf het doen! Want: ‘If you don’t use it, you lose it’. Je kunt nog steeds vochtig worden, ook na de overgang. Daarnaast kun je een vaginaal glijmiddel gebruiken bij het vrijen en ook kun je bij de huisarts vragen om een oestrogeencrème, die de hoeveelheid oestrogenen in de vagina aanvult. Andere libidokillers zijn: stress, overeten en alcohol.” Maar het kan ook anders: sommigen vrouwen leven namelijk seksueel op tijdens de overgang. “Door de daling van het oestrogeenniveau krijgt verhoudingsgewijs het mannelijke hormoon testosteron meer te zeggen in ons lichaam. En dat kan vrouwen die wel lekker in hun vel zitten, net dat beetje meer ‘power’ geven’. Je ziet dat die op zoek gaan naar een andere baan, meer zin hebben om eropuit te gaan, meer zin hebben in seks en soms ook juist nu verliefd worden.”
Hormonen en huidproblemen
De afname van oestrogeen kan ook huidproblemen veroorzaken, zoals puistjes en een droger, dunner en mindere elastisch wordende huid. Dr. Jetske Ultee: “Door de afname van de hoeveelheid oestrogeen daalt ook de hoeveelheid collageen in je huid. Je huid verliest zo dus aan stevigheid en structuur. Daarnaast neemt de elasticiteit van de huid af met ongeveer een halve procent. En wat dan óók nog gebeurt, is dat de huid minder goed vocht kan vasthouden. Het gevolg: de huid wordt droger, sneller geïrriteerd en er ontstaan rimpeltjes. Uit onderzoek blijkt dat het dagelijks smeren van huidverzorging met SPF tekenen van veroudering, zoals rimpels en pigmentvlekken kan doen verminderen. Smeer dit niet alleen in het voorjaar en zomer, maar ook in het najaar en de winter! Zorg ook voor genoeg antioxidanten in je huidverzorging én in je voeding; deze stof helpt bij de aanmaak van collageen. Je ouder wordende huid kan ook minder goed vitamine D aanmaken, terwijl die – onder andere – de huid tegen zonschade beschermt en ontstekingsremmend werkt. Zorg dus dat je genoeg van deze vitamine binnenkrijgt via je voeding en slik zonnodig bij.” Nog een niet zo prettig huidprobleem: doordat de mannelijke geslachtshormonen de overhand krijgen, kun je ook last krijgen van ongewenste (donkere) haartjes op je gezicht. De oplossing: “Met de pincet in de aanslag of laten laseren!”
Gepubliceerd: Margriet
Datum: 9 juli 2020
Door: Jessica van Zanten
Klik hier voor een overzicht van alle nieuwsberichten
